195.วัดธาตุ
ลำดับชั้น : วัดพระอารามหลวงชั้นตรี
ชนิด : สามัญ
นิกาย : มหานิกาย
แขวง/ตำบล : ในเมือง
เขต/อำเภอ : เมืองขอนแก่น
จังหวัด : ขอนแก่น
พ.ศ.ที่สร้าง : พ.ศ.2340 กรุงรัตนโกสินทร์
พิกัด : 16.41928, 102.83519
**เปิดตลอด
วัดธาตุ ชาวบ้านเรียกว่า "วัดธาตุเมืองเก่า" บ้าง "วัดธาตุนครเดิม" บ้าง สร้างสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อปี พ.ศ.2340 โดยท้าวเมืองแพน ตำแหน่งเพี้ย หลานเจ้าแก้วมงคล อยู่บ้านซีโหล่น เมืองสุวรรณภูมิได้ชักชวนชาวบ้านประมาณ 300 คน อพยพมาตั้งเมืองใหม่ที่บ้านบึงบอน ตั้งชื่อเมืองว่า เมืองขอนแก่นซึ่งต่อมาได้รับบรรดาศักดิ์เป็นพระยานครศรีบริรักษ์ บรมราชภักดี นับเป็นเจ้าเมืองขอนแก่นคนแรก และเนื่องจากชนชั้นปกครองเมืองต่างๆ ในภาคอีสานที่มีเชื้อสายนครเวียงจันทร์ เมื่อสร้างเมืองแล้วจะต้องสร้างวัดเป็นของคู่บ้านคู่เมืองถึง 4 วัด
ดังนั้น พระยานครศรีบริรักษ์ บรมราชภักดี จึงได้สร้างวัดตามประเพณีโบราณ คือ
1.วัดเหนือสำหรับเป็นสถานที่ชุมนุมทำบุญของเจ้าเมืองขอนแก่น(ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น "วัดธาตุ")
2.วัดกลาง เป็นที่ชุมนุมทำบุญของข้าราชการ(ปัจจุบันยังคงเรียกว่า "วัดกลาง" เช่นเดิม)
3.วัดใต้เป็นวัดที่ชุมนุมทำบุญของประชาชนทั่วไป(ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็น "วัดหนองแวง")
4.วัดแขก หรือวัดท่าแขก สำหรับคนหรือพระต่างถิ่นจะมาพักอยู่อาศัยหรือทำบุญต่างๆ (ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็น"วัดโพธิ์บ้านโนนทัน")
วัดธาตุเมื่อสร้างแล้วก็มีพระธาตุเจดีย์เป็นสัญลักษณ์อยู่ เนื่องจากมีเจดีย์หลายองค์ เมื่อเวลาล่วงไปนานเจดีย์แต่ละองค์ชำรุดพังทลายไปเกือบหมด จนไม่สามารถสังเกตได้ว่าองค์ไหนเป็นพระธาตุดั้งเดิม ดังนั้นในปี พ.ศ. 2513 ทางวัดจึงได้สร้างพระธาตุองค์ใหม่ขึ้นครององค์เดิมไว้ทั้งหมด โดยสร้างให้ใหญ่และสูงกว่าองค์เดิมให้นามว่า เจดีย์พระธาตุนครเดิม วัดพระธาตุได้ประกอบพิธีผูกพัทธสีมาเมื่อ พ.ศ.2512 และได้รับยกฐานะเป็นพระอารามหลวงเมื่อปี พ.ศ. 2523
ที่มา พระอารามหลวงเล่ม 2 กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม, พระอารามหลวงของไทย สมบัติจำปาเงิน